TỔNG QUAN VỀ TIỂU ĐƯỜNG Ở NGƯỜI CAO TUỔI
Tiểu đường là gì?
Tiểu đường là tình trạng lượng đường (glucose) trong máu cao hơn bình thường do cơ thể không sản xuất đủ insulin hoặc không sử dụng hiệu quả insulin. Có hai loại chính: tiểu đường tuýp 1 và tuýp 2. Ở người già, bệnh tiểu đường tuýp 2 phổ biến hơn do tuổi tác, thay đổi hormone, giảm hoạt động thể chất,…
Tại sao tiểu đường ở người cao tuổi đặc biệt cần chú ý?
- Tim mạch và đột quỵ: Tiểu đường làm tổn thương mạch máu, dẫn đến xơ cứng động mạch, tăng huyết áp, thiếu máu cơ tim và nhồi máu cơ tim, tai biến mạch máu não (đột quỵ).
- Thị lực: Gây viêm võng mạc tiểu đường, đục thủy tinh thể, xuất huyết võng mạc, dẫn đến giảm thị lực và mù lòa.
- Thận: Tổn thương thận, dẫn đến viêm thận và suy thận.
- Nhận thức: Người già mắc bệnh tiểu đường có nguy cơ cao bị Alzheimer và các vấn đề về suy giảm trí nhớ khác.
- Xương khớp: Sự kết hợp giữa yếu tố lão hóa và tác động của bệnh tiểu đường làm tăng nguy cơ té ngã, dẫn đến gãy xương.
- Sức khỏe răng miệng: Tăng nguy cơ sâu răng, viêm nướu, và nhiễm trùng răng miệng.
NGUYÊN TẮC DINH DƯỠNG CHO NGƯỜI CAO TUỔI BỊ TIỂU ĐƯỜNG
Theo khuyến nghị từ các tổ chức y tế uy tín như: Mayo Clinic, CDC hay NIH, chế độ ăn uống cho người cao tuổi bị tiểu đường cần tuân theo một số nguyên tắc cơ bản sau:
Ăn nhiều chất xơ:
- Ưu tiên rau củ như: cần tây, cà chua, cà rốt, cà tím, các loại cải… giúp no lâu, hỗ trợ tiêu hóa và kiểm soát đường huyết.
- Lựa chọn trái cây tươi nhưng hạn chế trái cây quá ngọt, hoặc chọn loại có lượng đường thấp - trung bình.
Bổ sung chất đạm và chất béo lành mạnh:
- Sử dụng nguồn đạm từ thịt trắng như: thịt gà, cá, đậu, các sản phẩm đậu nành,… giúp cơ bắp được duy trì, đặc biệt là ở người già có nguy cơ bị teo cơ.
- Lựa chọn chất béo không bão hòa (monounsaturated, polyunsaturated), dầu ô liu, dầu hạt lanh, cá béo (salmon, cá thu…) để hỗ trợ tim mạch. Tránh mỡ động vật, trans-fat,...
Hạn chế muối, đường, các loại thức ăn chế biến sẵn:
- Muối làm tăng huyết áp - thường là bệnh kèm theo ở người cao tuổi tiểu đường.
- Đường hay đồ ngọt nên hạn chế sử dụng cho người già bị tuổi đường. Nếu sử dụng đồ ngọt thay thế cần có chỉ định của bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng.
- Đồ ăn chế biến sẵn thường chứa nhiều đường, muối, chất béo, chất bảo quản,... tránh sử dụng cho người cao tuổi bị tiểu đường để tránh các hệ lụy hoặc biến chứng nguy hiểm.
BÍ QUYẾT NẤU ĂN CHO NGƯỜI CAO TUỔI BỊ TIỂU ĐƯỜNG
Dưới đây là các phương pháp chế biến giúp bữa ăn vừa ngon miệng, vừa tốt cho sức khỏe của người cao tuổi bị tiểu đường.
Lên thực đơn cân đối và thay đổi món thường xuyên:
- Thực đơn thay đổi đều đặn để tránh cảm giác ngán ăn, đồng thời xen kẽ giữa các loại thịt trắng, cá, đậu hũ, trứng cho mỗi bữa ăn thêm tròn vị.
- Bữa ăn cần bao gồm đủ nhóm dinh dưỡng như: chất đạm, carbohydrate, chất xơ, vitamin và khoáng chất từ rau củ quả.
- Thay thế những món chiên rán, nhiều dầu mỡ bằng các món hấp, luộc, kho (ít dầu).
Điều chỉnh khẩu phần ăn phù hợp:
- Người cao tuổi thường ăn ít hơn, nếu khẩu phần lớn quá có thể dẫn đến tăng đường huyết. Chính vì vậy cần thiết kế một khẩu phần ăn vừa đủ.
- Sử dụng phương pháp “đĩa khẩu phần” (plate method): khoảng ½ đĩa rau củ không tinh bột, ¼ đĩa cơm hoặc tinh bột, ¼ đĩa chất đạm.
- Ăn thành nhiều bữa nhỏ: 3 bữa chính + 1 - 2 bữa nhẹ nếu cần, tránh bỏ bữa vì có thể gây hạ đường huyết.
Ưu tiên thực phẩm giàu dinh dưỡng và dễ tiêu hóa:
- Lựa chọn các loại rau củ mềm, nấu kỹ để dễ nhai nuốt.
- Sử dụng các loại đậu đã nấu chín kỹ, cá không xương, thịt mềm.
- Ưu tiên sữa và chế phẩm từ sữa ít béo. Trong trường hợp người già bị khó tiêu hóa đường lactose thì nên chọn loại sữa lên men như sữa chua không đường.
GỢI Ý THỰC ĐƠN CHO NGƯỜI CAO TUỔI BỊ TIỂU ĐƯỜNG
Chế độ cho người cao tuổi bị tiểu đường cần phải đa dạng hóa các món ăn, liên tục thay đổi để bệnh nhân đỡ ngán. Ngoài ra, cần ưu tiên cân bằng dinh dưỡng và lựa chọn những thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp. Dưới đây Phương Đông Asahi gợi ý thực đơn mà người bệnh có thể tham khảo và áp dụng:
- Bữa sáng: Cháo yến mạch nấu cùng đậu đỏ và bí sợi, kèm 200ml sữa không đường.
- Bữa trưa: Cơm gạo lứt, cá hồi hấp, đậu phụ luộc, rau cải xanh xào dầu ô liu, một ít trái cây tươi.
- Bữa tối: Gà kho gừng, cơm gạo lứt, salad rau trộn dầu giấm nhẹ, rau luộc, một phần nhỏ trái cây ít ngọt.
- Bữa phụ: Có thể thêm trà thảo mộc hoặc nước chanh không đường, kèm táo, lê hoặc dâu tươi.
Bí quyết nấu ăn cho người cao tuổi bị tiểu đường nằm ở việc chọn nguyên liệu lành mạnh, cân bằng các nhóm chất, kiểm soát khẩu phần và thời điểm ăn. Vì mỗi người bệnh có tình trạng khác nhau, cần tham khảo ý kiến bác sĩ để xây dựng thực đơn cá nhân hóa, giúp họ vừa ăn ngon miệng vừa duy trì sức khỏe ổn định.
